.: DUYÊN KHỞI CỦA SINH TỬ LUÂN HỒI

Bản dịch Việt: Đặng Hữu Phúc
Bản Anh: Dependent-Arising of Cyclic Existence (pp 275-283)
Trích từ: Jeffrey HOPKINS. Meditation on Emptiness.
(Wisdom Publications, 1996)

Vòng Luân Hồi

Bản Lược đồ một vòng mười hai chi Duyên khởi, theo giáo pháp Đức Phật giảng trong Kinh Duyên sinh/Kinh Lúa nếp/Kinh Đạo cán / “Rice Seedling Sutra:

đời sống A (life A): chi 1, 2, 3a
những nguyên nhân đang phóng chiếu: chi 1, 2, 3a
(projecting causes)

1. vô minh (ignorance)
2. hành / hành nghiệp (action)
3. thức (consciousness)
3a. thức nguyên nhân (cause consciousness)

_________________

đời sống B (life B): chi 3b, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10
những hiệu quả được phóng chiếu: chi 3b, 4, 5, 6, 7
(projected effects)
những nguyên nhân đang hiện thể hoá: chi 8, 9, 10
(actualizing causes)
3b. thức hiệu quả (effect consciousness)
4. danh và sắc (name and form)
5. sáu xứ (sources)
6. xúc (contact)
7. thọ (feeling)
8. ái (attachment)
9. thủ (grasping)
10. hữu (existence)

_________________________

đời sống C (life C) : chi 11, 12
những hiệu quả được hiện thể hoá : chi 11, 12
(actualized effects)
11. sinh (birth)
12. già và chết (aging and death)
-------------------------
Trong bảng 53 pháp /hiện tượng của thứ lớp phiền não thì 12 pháp cuối bảng là 12 chi của duyên khởi của sinh tử luân hồi. Mười hai chi này được xem là lầm lỗi bởi vì chúng che lấp/chướng ngại con đường đi đến giải thoát. Chúng là:

1. vô minh: ignorance; Skt. avidya
2. hành/ hành nghiệp: action; Skt. samskarakarma
3. thức: consciousness; Skt. vijnana
a. thức nguyên nhân: cause consciousness
b. thức hiệu quả: effect consciousness
4. danh và sắc: name anh form; Skt. namarupa
5. sáu xứ: six sources; Skt. shadayatana
6. xúc: contact; Skt. sparsha
7. thọ: feeling; Skt. vedana
8. ái: attachment; Skt. trshna
9. thủ: grasping; Skt. upadana
10. hữu: existence; Skt. bhava
11. sinh: birth; Skt. jati
12. già và chết: aging and death; Skt. jaramarana

Vô minh không chỉ có nghĩa là phi-trí tuệ (non-knowledge), nó cũng là một thức nghĩ tưởng cái đối lập của trí tuệ chính xác (the opposite of correct knowledge). Vô minh ở đây là nhận thức sai lầm về bản ngã là hiện hữu có tự tính và về các pháp/hiện tượng gồm cả tương tục của bạn là những đối tượng được kiểm soát bởi một Tôi hiện hữu có tự tính (inherently existent I).

Vô minh xem Tôi hiện hữu mệnh danh (the nominally existent I) vốn là chỉ thuần được giả danh (merely designated) tùy thuộc vào các uẩn thể chất và tinh thần, là một cái ngã hiện hữu có tự tính (inherently existent self) và xem các uẩn chính chúng được đặt dưới sự kiểm soát của cái ngã này. Như vậy thuốc giải chính yếu của vô minh là trí tuệ về bản chất thật của Tôi chẳng có hiện hữu có tự tính (empty of inherent existence).

Vô minh cũng có thể quy chiếu về sự che lấp về phương diện thô các quan hệ của các hành nghiệp và các hiệu quả của chúng, như trong trường hợp tiến hành một cách vô minh những lễ hiến tế có sát hại sinh linh để đạt được giải thoát (making sacrifices in order to gain liberation), nhưng vì nó là chi thứ nhất của 12 chi duyên khởi nên tất yếu là khái niệm về ngã của các con người (ngã của mình/người) (a conception of a self of persons) làm sinh khởi các chi tiếp theo.

Trong một vòng biệt thù của duyên khởi, chi thứ nhất áp dụng chỉ riêng cho một thời kì che lấp/chướng ngại hoặc khái niệm sai lầm trong một đời sống trước đây được sử dụng như là một chủ thể lí do động lực (motivator) của một hành động/hành nghiệp biệt thù. Hành nghiệp đơn biệt hoàn tất này, chi thứ nhì của mười hai, được gọi là con đường của hành nghiệp (= nghiệp đạo) (a path of action) bởi vì nó phục vụ như một con đường tới tái sinh trong một chuyển cư thấp kém (hữu tình địa ngục, ngạ quỷ, hoặc súc sinh) hoặc một chuyển cư hạnh phúc (người, a tu la, trời).

Để cho một hành nghiệp là một nghiệp đạo đầy đủ thì cần phải có các thành phần cần thiết: một ý định (intention) (tỉ dụ lòng mong muốn giết một người), tâm niệm (thought) nhận diện đúng đối tượng, chuẩn bị cho sự hoàn thành hành động, sự kết thúc thành công, và sự không đảo ngược ý định trước khi hành động được hoàn tất (non-reversal of intention before the action is completed). Hành động/hành nghiệp hoàn tất này thiết lập một năng lực ảnh hưởng trên ‘thức nguyên nhân’ (a potency on the “cause consciousness”) hoặc thức vào thời gian của hành nghiệp, nửa chi đầu của chi thứ ba.

Hành/hành nghiệp trong vai trò chi thứ hai luôn luôn chỉ quy chiếu tới một một hành nghiệp bị nhuốm màu thiện hảo hoặc bất thiện trong một đời sống trước kia, có thể là trong đời sống ngay trước đời sống này hoặc bất cứ một đời sống trước nào đó (hành nghiệp = hành nghiệp quá khứ. ĐHP).

Căn cứ trên vô minh về phương diện bản chất của mình/người, một nghiệp đạo dẫn tới một chuyển cư hạnh phúc được tích lũy.

Căn cứ trên vô minh về phương diện những hành nghiệp và những hiệu quả của chúng, một nghiệp đạo dẫn đến một chuyển cư thấp kém thì được tích lũy.

Hành nghiệp thiện hảo (nói trong trường hợp trước) phóng chiếu hoặc thúc đẩy tái sinh (projecting or impelling a rebirth) làm người hoặc trời của Cõi Dục, và hành nghiệp bất thiện (nói đến trong trường hợp sau) phóng chiếu tái sinh trong một chuyển cư thấp kém làm một súc sinh, ngạ qủy hoặc một hữu tình địa ngục.

Căn cứ vào vô minh về phương diện bản chất của con người (mình/người), một hành nghiệp của thiền tịnh chỉ phóng chiếu, hoặc cung cấp năng lực cho, một chuyển cư hạnh phúc trong một Cõi Sắc hoặc Cõi Vô Sắc; nó là một hành nghiệp thiện hảo được gọi là ‘bất động’(‘unmoving’) bởi vì hiệu quả của nó có thể tiến đến kết quả chỉ trong loại đời sống và phương diện/mức độ mà nó được phóng chiếu, cái này tương ứng với loại thiền tịnh chỉ.

Một tỉ dụ của hành nghiệp bất động là một hành nghiệp của thiền định trong tịnh chỉ thứ nhất phóng chiếu một hiệu quả nằm trong phương diện thứ nhất của Cõi Sắc và nó sẽ chỉ thuần thục trong phương diện thứ nhất của Cõi Sắc. Một tỉ dụ của một hành nghiệp chuyển động là một hành động, tỉ dụ giết người, sự vụ này phóng chiếu một hiệu quả gồm trong một chuyển cư thấp kém nhưng nó có thể không thực sự thuần thục trong một chuyển cư thấp kém, nó đi tới kết quả trong đời sống con người là một hình dáng của đau khổ cõi người (nghĩa là tuy giết người, nhưng vẫn có thể tái sinh trong cõi người, nhưng sẽ sống trong đau khổ. ĐHP).

Như vậy, những hành nghiệp thiện và bất thiện là những hành nghiệp đang ‘chuyển động’ bởi vì những hiệu quả được phóng chiếu của chúng ( projected effects) và những hiệu quả được hiện thể hoá (actualized effects) thì không nhất thiết thuộc về cùng một loại của đời sống và phương diện ngay dầu chúng có thể là giống như nhau.

Tùy thuộc vào vô minh làm lí do động lực (motivational ignorance) đứng trước và tạo nên chúng, những hành nghiệp thiện hảo và những hành nghiệp thiền định dẫn đến tái sinh trong sinh tử luân hồi, tuy dẫu thế nào vẫn trong một tình thế thuận lợi. Nói về “Đại luận giải về các Giai đoạn thứ tự của Con Đường Tu Tập” (“Great Exposition of the Stages of the Path”) của Dzong-ka-ba, bình giải của Pa-bong-ka nói, “Chi thứ nhì, hành nghiệp, là sự diễn hiện của một hoạt động, do vô minh làm lí do động lực (motivated by ignorance), sản sinh các uẩn tinh thần và thể chất của một tái sinh. Nó thì giống như đang làm một công trình”. Phần nửa đầu của chi thứ ba, ‘thức nguyên nhân’, quy chiếu duy vào thời điểm khi năng lực ảnh hưởng của hành nghiệp ‘nhuộm màu’/ làm nhơ nhuốm (stains) thức hiện hữu vào thời điểm hành nghiệp được hoàn tất.

Hai chi đầu và nửa chi, vô minh, hành, và thức nguyên nhân, đều là những nguyên nhân đang phóng chiếu một sinh vị lai (xem lược đồ ở phần mở đầu), thế nên, chúng được gọi là “duyên khởi vị lai” (future dependent-arising). Cái chúng phóng chiếu là nửa chi và bốn chi tiếp theo, thức hiệu quả, danh và sắc, sáu xứ, xúc, và thọ. Cái dẫn đầu nhóm chi này, “thức hiệu quả” quy chiếu duy vào thời điểm của thức tinh thần ngay sau khi bắc cầu khoảng cách từ đời trước đây tới đời sống mới, đó là sinh vào tử cung (womb-birth) là thời điểm thứ nhất trong tử cung. Kế đến, thời điểm kế tiếp, danh và sắc bắt đầu hoạt động. “Danh” quy chiếu cho bốn uẩn phi-sắc -- thọ, tưởng, hành và thức—và “sắc” quy chiếu cho uẩn của các hình dáng.

Một hữu tình ở trong trạng thái trung hữu giữa hai đời sống có đủ sáu thức thêm vào đó cái tối thiểu năm yếu tố tinh thần luôn luôn có mặt [five omnipresent mental factors = tâm sở hữu pháp biến hành: thọ (feeling); tưởng (discrimination); tư (intention); xúc (contact); tác ý (mental engagement). ĐHP] gồm cả thọ và tưởng. Cùng với tâm là những năng lực ảnh hưởng (potency), đã được an lập bởi vô số các hành nghiệp, trong một trạng thái bất hoạt (dormant state); đây là những cơ duyên biệt thù của các yếu tố hành nghiệp, và như vậy bốn uẩn phi-sắc đều hiện diện trong trạng thái trung hữu. Cũng vậy một hữu tình trong trạng thái trung hữu có một thân thể chất vi tế được gọi là “thân không bị chướng ngại” (“unobstructed body’) bởi vì nó có thể đi xuyên qua các tường vách, các núi non, và các thứ tương tự; như vậy, sắc uẩn (uẩn hình dáng) thì cũng có mặt trong suốt sự chuyển cư.

Danh và sắc, chi thứ tư của duyên khởi, quy chiếu về năm uẩn của đời sống mới ngay tức thời sau khi thụ thai. Ở vào điểm đó có các thức tinh thần và thức thân. “Sắc” / “Hình dáng” quy chiếu về hình dáng tròn (phôi), hình dáng chữ nhật (phôi thuôn dài) và các thứ (Trong Cõi Vô Sắc “sắc” quy chiếu duy vào những hạt giống bất hoạt của sắc, chúng không phải là sắc cũng không phải thức”).

Sáu xứ là các năng lực cảm thức mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và tâm ý/tinh thần. Xuyên qua sự phát triển của sắc uẩn vào thời điểm đó là phôi thai (tinh dịch của người cha và máu của người mẹ, được thức thâm nhập) và bốn uẩn “danh” (thọ, tưởng, hành và thức) bốn xứ còn lại của sáu xứ -- các năng lực cảm thức của mắt, tai, mũi, và lưỡi bắt đầu hiện khởi (Các năng lực cảm thức của thân và thức hiện hữu từ thời điểm thứ nhất của phôi thai). Nếu một sinh là tức thời trong trạng thái địa ngục hoặc cõi trời, các năng lực cảm thức hiện khởi với sự khởi sự của đời sống mới, không giống như sự phát triển theo thứ tự như trong sinh từ tử cung, từ trứng, hoặc từ hơi nóng và ẩm ướt.

Thuật ngữ “xứ” (“sources”) là chi thứ năm của duyên khởi quy chiếu tới năm thời điểm chuyên biệt trong một sự phát triển của một đời sống trong sinh tử luân hồi; thứ nhất là sự thành tựu năng lực cảm thức của tâm (căn thức) và thân (căn thân), và thứ nhì xuyên tới thứ năm duyên hội xảy ra vào lúc sản sinh ra bốn năng lực cảm thức khác (căn mắt, căn tai, căn mũi, căn lưỡi) mà chúng tùy thuộc vào sự phát triển tuần tự của danh và sắc. Thế nên “xứ” được nhận diện như chỉ có sáu năng lực cảm thức (six sense powers), mà loại trừ sáu đối tượng (sắc, thanh, hương, vị, xúc, và pháp). Sáu đối tượng hoặc sáu ngoại xứ (external sources) luôn luôn có mặt và không cần được tạo ra tùy thuộc vào danh và sắc bởi vì phôi thai có màu và hình thể, âm thanh (tỉ dụ, nếu đánh), mùi, vị, mềm mại và các thứ cũng như các đối tượng có thể xúc chạm và vô thường.

Chi thứ sáu, xúc, sinh khởi từ một tập hợp của đối tượng, năng lực cảm thức, và thức, và có chức năng phân biệt các đối tượng như khoái cảm (pleasant), không khoái cảm (unpleasant), và trung tính (neutral). “Tập hợp” (aggregation) đây không quy chiếu về một thu tập đồng thời (simultaneous collection), nhưng về một sản phẩm của thức bởi một năng lực cảm thức và một đối tượng.

Chi thứ bảy, thọ, gồm có những cảm thọ của khoái cảm, đau đớn, hoặc trung tính hoà hợp với sự phân biệt bởi xúc. Vì cảm thọ được phân chia thành sáu loại theo điểm nhìn sáu loại xúc sản sinh bởi sáu xứ, nó tạo ra sản phẩm thứ tự trong hoà hợp với sự sản sinh của mỗi xứ. Tuy nhiên , “thọ” quy chiếu không riêng thời điểm thứ nhất của mỗi loại của 6 loại cảm thọ nhưng cũng tới các thời điểm cảm thọ xuyên suốt cuộc đời và những thọ này tác dụng như là các đối tượng của chi kế tiếp, ái.

Tóm lại, thức hiệu quả, danh và sắc, sáu xứ, xúc, và thọ đều là những hiệu quả được phóng chiếu bởi vô minh, hành nghiệp, và thức nguyên nhân, trong ý nghĩa nhóm sau (=vô minh, hành nghiệp, thức nguyên nhân) làm cho chúng (= thức hiệu quả, danh và sắc, sáu xứ, xúc, và thọ) thích hợp cho sự hiện thể hoá.

(In sum, effect consciousness, name and form, sources, contact and feeling are effects projected by ignorance, action, and cause consciousness in the sense that the latter make them suitable for actualization).

Một hành nghiệp tùy thuộc vào vô minh phóng chiếu những chi này xuyên qua nhuốm màu một năng lực ảnh hưởng trên thức nguyên nhân. Năng lực ảnh hưởng này của một loại riêng biệt của đời sống thì tương tự như bản phác họa của một bức tranh, các chi tiết của chúng được cung cấp bởi những hành động khác, được gọi là những hành nghiệp đang hoàn tất (completing actions). Năng lượng ảnh hưởng này được hiện thể hoá bởi ái, thủ, và hữu.

Chi thứ tám, ái, là lòng ham muốn không xa rời một cảm thọ khoái cảm, và xa rời một cảm thọ đau đớn và mong một cảm thọ vẫn cứ trung tính.

Chi thứ chín, thủ, một gia tăng của ái, gồm có bốn loại

1. dục thủ: chỉ cho sự tham cầu mạnh mẽ đối với 5 cảnh rất hấp dẫn; sắc, thanh, hương, vị và xúc

2. chấp thủ các tri kiến (kiến thủ): chỉ cho sự tham cầu do ngưỡng mộ các tri kiến thấp kém sai lầm, nhưng không gồm các tri kiến xem tập hợp vô thường của tâm và thân là thật tôi và thật của tôi.

3. chấp thủ đạo đức và các cách thức ứng xử (giới cấm thủ): sự tham cầu do bám chặt vào các đạo đức thấp kém và cách thức ứng xử thấp kém do tri kiến thấp kém (= tri kiến đạo đức phi Phật giáo. ĐHP)

4. chấp thủ về ngã (ngã ngữ thủ) do sự tham cầu bám chặt mạnh mẽ vào (a) sự kiêu mạn về ngã và (b) tri kiến về các uẩn tâm và thân (trong khi chúng vốn có bản chất vô thường) và tri kiến về một tập hợp các uẩn xem là thật tôi và thật của tôi.

The ninth member, grasping, an increase of attachment, is of four types:

1. desirous grasping – desire involving strong attachment to the Desire Realm attributes of pleasant forms, sounds, odours, tastes, and tangible objects

2. grasping for views – desire involving aspiration to bad views, not including the view of the transitory collection of mind and body as real I and mine

3. grasping for ethics and modes of conduct – desire involving strong attachment to bad ethics and bad modes of conduct which are associated with bad views

4. grasping for a self – desire involving strong attachment to the pride of selfhood and the view of the mental and physical aggregates which have the nature of transitoriness and of an aggregation as real I and mine.

Ái và thủ nuôi dưỡng hoặc hiện thể hoá năng lực ảnh hưởng biệt thù đó là nguyên nhân đang phóng chiếu của đời sống kế tiếp và như vậy có thể duyên hội xảy ra vào bất kì thời gian nào trong suốt đời sống. Tuy nhiên, vì những thời điểm như thế của ái và thủ thì hữu hiệu nhất cận kề thời điểm chết, nên ái và thủ ở đây đa phần quy chiếu những cơ duyên biệt thù cận kề thời điểm chết.

Hữu, chi thứ mười, là một trường hợp lấy tên hiệu quả để gọi tên nguyên nhân. Bởi vì nó là năng lực ảnh hưởng an lập bởi chi thứ nhì, hành / hành nghiệp, khi nó được nuôi dưỡng bởi ái và thủ và được giao quyền phát triển đi vào đời sống kế tiếp. Vì hữu duyên hội xảy ra vào thời điểm đứng trước ngay một hữu mới hoặc đời sống mới (=sinh/tái sinh) là hiệu quả của nó, thế nên gọi tên chi thứ mười ‘hữu’ là một giả danh của nó với tên của hiệu quả của nó.

(The tenth member, existence, is a case of giving the name of the effect to the cause. For it is the potency established by the second member, action, when it has been thoroughly nourished by attachment and grasping and has become empowered to develop into the next life. Since ‘existence’ occurs at the moment preceding the new existence or life which is in its effect, calling the tenth member ‘existence’ is a designation of it with the name of its effect).

Ái, thủ, và hữu là những nguyên nhân hiện thể hóa năng lực ảnh hưởng được phóng chiếu bởi vô minh, hành, và thức nguyên nhân. Năng hiện thể hoá (cái làm hiện thể hoá) là thủ, được tạo nên bởi ái, và sở hiện thể hoá (cái được hiện thể hoá) là sinh và già và chết. Xuyên qua thủ, năng lực ảnh hưởng trước đây được an lập trong thức do bởi hành/hành nghiệp thì được giao quyền trọn vẹn, trạng thái này được gọi tên là ‘hữu’

(Attachment, grasping, and existence are causes that actualize the potency projected by ignorance, action, and cause consciousness. The actualizer is grasping, which is caused by attachment, and birth and aging and death are what are actualized. Through grasping, the potency previously established in the consciousness by an action is fully empowered, this state being called ‘existence’).

Liên hệ với 12 chi, vô minh, hành nghiệp, và thức nguyên nhân xảy ra trong một đời trước (former life).

Thức hiệu quả, danh và sắc, sáu xứ, xúc, thọ, ái, thủ, và hữu duyên hội xảy ra trong đời sống hiện tại.

Sinh và già và chết xảy ra trong đời sống tương lai.

Đối với sản phẩm của đời này, duy chỉ vô minh, hành nghiệp, và thức nguyên nhân được trình hiện rõ ràng đầy đủ. Đối với sản phẩm của đời sống tương lai duy chỉ ái, thủ, và hữu được trình hiện rõ ràng đầy đủ. Tuy nhiên mỗi sinh có luôn cả ba nguyên nhân đang phóng chiếu và ba nguyên nhân đang hiện thể hoá. Những nguyên nhân biệt thù được nhấn mạnh cho mỗi sinh trong hai sinh là để nhận diện sự hiện hữu của tất cả chúng cho tất cả sinh.

Những hiệu quả được hiện thể hoá là sinh, đó là năm uẩn tinh thần và thể chất ngay sau khi chuyển cư tới một đời sống mới, vàgià và chết. Già quy chiếu cho tiến trình thay đổi bắt đầu từ thời điểm thứ nhì của đời sống mới và áp dụng xuyên suốt cho tới chết. Chết là sự chấm dứt của tương tục của một loại tương tự các uẩn tinh thần và thể chất. Già và chết được đặt chung vào một chi bởi vì có những trường hợp chết ngay tức thời sau khi tái sinh, chẳng có già.

Trong cách thức này một vòng mười hai chi duyên khởi được hoàn tất trong ba đời sống. Thức hiệu quả, danh và sắc, sáu xứ, xúc, thọ, ái, thủ, và hữu của đời sống này không ở trong cùng một vòng của duyên khởi trong trạng thái sinh, già và chết của đời sống này. Sinh và già và chết của đời sống này đều là kết quả của các chi đang hiện thể hoá của đời sống ngay trước đời sống này. Trong cách này, hai vòng của duyên khởi đang duyên hội xảy ra một cách đồng thời. Một tương tự, những hành nghiệp do vô minh làm lí do động lực trong đời này đều là mỗi khởi đầu những vòng mới khác của duyên khởi.

Một lợi ích của sự thiền quán duyên khởi là sự tạo lập cảm thức khốn khổ. Xuyên qua sự lí hội thông hiểu rằng đời sống thì được tạo lập bởi chất nuôi dưỡng – xuyên qua ái và thủ -- của một năng lực ảnh hưởng thiết lập bởi một hành nghiệp do vô minh làm lí do động lực, bạn có thể suy ra sự hiện hữu của những đời sống quá khứ và tương lai. Xuyên qua điều này, bạn thấy rằng vô số những năng lực ảnh hưởng được an lập trong tâm và sẵn sàng để hiện thể hoá.

Sự vô thường và sự bất ổn của đời sống này thì hiển nhiên, và các cơ duyên để giao quyền cho một năng lực ảnh hưởng khác tạo lập một đời sống mới có thể rất khốn khổ đều luôn luôn hiện diện. (Ai cho kén chọn, vàng thau tại mình. Nguyễn Du 1765-1820).

(Through this , one sees that innumerable potencies have been established in the mind and are ready for actualization. The impermanence and precariousness of this life is obvious, and the conditions for empowering another potency to create a new life that might be very miserable are ever-present. )

Khi bạn biết rằng tai biến sắp trút vào bạn, bạn sẽ hiểu biết vị trí của bạn, nỗ lực tìm kiếm cách tháo gỡ bạn ra khỏi tình thế đó. Những phiền não gây ra những vòng duyên khởi sẽ được nhận diện như là những kẻ thù, và bạn sẽ tìm kiếm các phương tiện vượt qua chúng.

Sau khi một hành giả nhận diện sự khốn khổ trong chính tương tục của mình, hành giả biết xuyên qua sự mở rộng suy luận rằng những hữu tình khác đều đang chịu đựng những khốn khổ giống như nhau. Đúng như hành giả mong ước giải thoát chính mình cách tuyệt khốn khổ, thế nên hành giả phát triển ước nguyện giải thoát tất cả hữu tình do bởi sự thân cận của chúng với hành giả qua suốt tương tục của những đời sống.

Trong đường lối này đại bi được lưu xuất, và với đại bi như một lí do động lực, bạn sẽ nỗ lực lớn lao tìm kiếm phương pháp chinh phục vô minh, ái, và thủ mà chúng giờ đây được nhận diện như là những kẻ thù của tất cả hữu tình. Lợi ích của nghiên cứu và thật chứng duyên khởi là cuối cùng thành tựu Phật Quả.

____________________________________________-

Trung Luận, chương XXVI

Quán mười hai chi của Duyên khởi

Bản dịch Việt: Đặng Hữu Phúc

Bản dịch Việt căn cứ trên 5 bản dịch:

(1) Bản dịch Trung Luận Phạn- Anh của Giáo Sư K. K. Inada (1970, reprinted 1993).

(2) Bản dịch Trung Luận Phạn – Anh của Giáo Sư Nancy McCagney (1997).

(3) Bản dịch Tạng- Anh, trích từ The Dalai Lama. The Middle Way. Faith grounded in Reason. Translated by Thupten Jinpa. 2009).

(4) Bản dịch Tạng-Anh, trích từ RJE Tsong Khapa. Ocean of Reasoning. Translated by Geshe Ngawang Samten and Jay. L. Garfield (2006).

(5) bản dịch Hán Việt, trích từ Trung Luận. Thanh Mục thích. Ngài La Thập dịch Hán. Thích Thiện Siêu dịch Việt. In năm 2000)

_______________________________

Tụng 1.

Do vô minh che lấp,

chúng sinh tạo ba hành,

nên theo ba hành nghiệp,

vào luân hồi sáu cõi.

Tụng 2

Ba hành nghiệp quá khứ,

duyên thức đi sáu cõi.

Ở nơi thức an lập,

danh và sắc tăng trưởng.

Tụng 3

Danh và sắc tăng trưởng,

làm duyên sinh sáu xứ.

Có sáu xứ làm duyên,

nên sáu xúc sinh khởi.

Tụng 4

Mắt làm duyên cho sắc,

và thấy sắc trong tâm;

cũng vậy, thức làm duyên,

danh và sắc sinh khởi.

Tụng 5

Khi mắt, sắc và thức,

hội tụ gọi là xúc.

Có sáu xúc làm duyên,

thế nên thọ sinh khởi.

Tụng 6

Thọ làm duyên, ái sinh

theo đối tượng của thọ.

Ái làm duyên cho thủ,

bốn loại thủ hiện diện.

Tụng 7

Khi có thủ: có hữu

của kẻ thủ sinh khởi.

Không thủ: sẽ giải thoát

vì sẽ không có hữu.

Tụng 8

Hữu này là năm uẩn.

Từ hữu nên có sinh.

Già và chết, và sầu,

bi, khổ, và vân vân,

Tụng 9

và cộng thêm ưu, não:

chúng đều đến từ sinh.

Những gì sinh khởi là

khổ gắn vào năm uẩn.

Tụng 10

Gốc sinh tử: hành nghiệp.

Kẻ vô minh: tác giả.

Kẻ trí thấy pháp tính

và không là tác giả.

Tụng 11

Khi vô minh diệt tận,

hành nghiệp không sinh khởi.

Vô minh diệt do tuệ

và thiền Lí duyên khởi.

Tụng 12.

Chi vô minh này diệt,

nên chi sau cũng diệt.

mỗi chi làm sao sinh?

Nên khổ năm uẩn diệt.

_______________________________

Phụ Bản: Bổn Vô = Chân Như

Đại sư Tăng Triệu (384 - 414) trong Triệu luận, phần Tông Bản Nghĩa:

“Bổn vô, Thật tướng, Pháp tánh, Tánh không, Duyên hội, năm danh từ trên vốn chỉ có một nghĩa.

Để vạch ra tông chỉ chánh pháp là căn bản của bổn Luận, hai chữ Bổn Vô chỉ ngay tâm tịch diệt vốn không một pháp, lià tất cả tướng, dứt bặt Thánh phàm, nên gọi là Bổn Vô, chẳng phải có ý làm thành vô.

(có nghĩa là chẳng phải từ hữu lần biến thành vô, vì Bổn Vô này nó vượt ngoài cái có và không tương đối. Thích Duy Lực).

Vì tất cả pháp đều do vọng tâm tùy duyên biến hiện mà có, tâm vốn vô sanh, chỉ do nhân duyên hội hợp mà sanh nên gọi là Duyên Hội.

Vì duyên sanh ra các pháp, vốn không có thật thể, do nhân duyên sanh ra nên nói không, nên gọi là Tánh Không, vì pháp thể là chơn như biến hiện nên gọi là Pháp Tánh.

Do chơn như pháp tánh mà thành các pháp, chơn như không có tướng, nên bản thể các pháp tịch diệt, nên gọi là Thật Tướng.

Vì bổn vô là thể của tâm, duyên hội là dụng của tâm, thật tướng, pháp tánh, tánh không, đều là cái nghĩa do tâm tạo thành vạn pháp nên nói là một nghĩa vậy …

Tại sao vậy? Tất cả các pháp đều do nhân duyên hội hợp mà sanh, duyên hội mà sanh thì khi chưa sanh không có, duyên lìa thì diệt, nếu mà thật có, có thì chẳng diệt. Theo đó mà suy ra thì biết, dù nay hiện ra có, cái có ấy tánh thường tự không, vì tánh thường tự không, nên gọi là Tánh Không, bởi vì tánh không nên gọi Pháp Tánh, pháp tánh chân thực như thế nên gọi là Thật Tướng, thật tướng vốn không có tự thể, chẳng phải do suy lường mà cho đó là không, nên gọi là Bổn Vô. ”

(Trích từ Triệu Luận Lược giải. Thích Duy Lực dịch, in trong Chư Kinh Tập Yếu, trang 470 - 471).

Chú thích về Bản Vô = Chân Như: trích từ Phật quang đại từ điển, Thích Quảng Độ dịch, xb 2000.

Chân Như: Sanskrit: bhuta-tathata hoặc tathata.

Chỉ bản thể chân thực tràn khắpvũ trụ; là nguồn gốc của hết thảy muôn vật.

Còn gọi Như như, Như thực, Pháp giới, Pháp tính, Thực tế, Thực tướng, Như lai tạng, Pháp thân, Phật tính, Tự tính thanh tịnh thân, Nhất tâm, Bất tư nghị giới.

Trong sách Phật Hán dịch ở thời kì đầu dịch là Bản vô. Chân, chân thật không hư dối; Như, tính của sự chân thật ấy không thay đổi.

_____________________________________

Chú thích

Kính giới thiệu:

Kinh Duyên Sinh. Hoà Thượng Thích Tâm Châu dịch

http://old. thuvienhoasen. org/tamchau-kinhduyensinh. htm

____________________________________

1. Kinh Trung Bộ nói về lý tính Duyên khởi:

Cái này có, nên cái kia có;

Cái này sinh, nên cái kia sinh;

Cái này không có, nên cái kia không có;

Cái này chấm dứt, nên cái kia chấm dứt.

( Majjhima Nikaya II, 32 :

This being, that becomes;

from the arising of this, that arises;

this not becoming, that does not become;

from the ceasing of this, that ceases)

_____________________________________

2. Kinh Đại-thừa nói về lý tính duyên sinh:

Salistambasutra (Sanskrit)

(Xá-Lê-Sa-Đảm-Ma kinh) = Kinh Duyên-Sinh (=Phật thuyết Đại-thừa Đạo-cán kinh).

Thích-Tâm-Châu dịch chữ Hán ra chữ Việt [Saigon 1957; in lại trong: Chư Kinh Tập Yếu Tập I, Thích-Tâm-Châu, Toronto, Canada, 2004, gồm 21 bản kinh ngắn]

Đạo-cán nghĩa là lúa nếp. Đức Phật nhân trông thấy cánh đồng lúa nếp Ngài nói ra kinh này.

“ …Đại Bồ-tát Di-Lặc đáp lại Cụ Thọ Xá-Lỵ-Tử rằng :

Nay Phật, Pháp Vương, Chánh-Biến-Tri bảo các vị Tỳ-khưu : ‘Nếu ai thấy được Nhân-duyên , tức là người ấy thấy được Pháp; nếu ai thấy được Pháp tức là người ấy thấy được Phật’, vậy trong này thời cái gì là Nhân-duyên ? Nói là Nhân-duyên, thời : “đây có nên kia có, đây sinh nên kia sinh”.

Như : Vô-minh duyên cho Hành, Hành duyên cho Thức, Thức duyên cho Danh-sắc, Danh-sắc duyên cho Lục-nhập, Lục-nhập duyên cho Xúc, Xúc duyên cho Thụ, Thụ duyên cho Ái, Ái duyên cho Thủ, Thủ duyên cho Hữu, Hữu duyên cho Sinh, Sinh duyên cho Lão-tử, sầu, thán, khổ, ưu, não, sinh khởi được. Như thế, là chỉ sinh-khởi sự kết-tụ những khổ đau lớn-lao , thuần-nhất, cùng cực vậy.

Cũng trong này,Vô-minh diệt nên Hành diệt, Hành diệt nên Thức diệt, Thức diệt nên Danh-sắc diệt, Danh-sắc diệt nên Lục-nhập diệt, Lục-nhập diệt nên Xúc diệt, Xúc diệt nên Thụ diệt, Thụ diệt nên Ái diệt, Ái diệt nên Thủ diệt, Thủ diệt nên Hữu diệt, Hữu diệt nên Lão-tử, sầu, thán, khổ, ưu, não, cũng diệt được. Như thế là chỉ diệt sự kết-tự những khổ đau lớn-lao, thuần-nhất, cùng cực là được. Đó là Đức Thế-Tôn nói ra pháp Nhân–duyên vậy.

_____________________________________

3. Duyên khởi, Tính không, Trung đạo

Trung luận XXIV

18. Cái gì do duyên khởi

Ta nói là tính không

Tính không là giả danh

Chính nó là trung đạo

18. That which is dependent origination

Is explained to be emptiness

That, being dependent designation

Is itself the middle way.

( Trích từ Ocean of Reasoning , trang 503)

Ngài Long Thọ giảng trong Hồi tránh luận (Vigrahavyavartani):

71. Tôi kính lễ Phật vô thượng, và

giảng pháp tối thượng rằng

Tính không, duyên khởi và

Trung đạo cùng một nghĩa.

71. I prostrate to the Buddha who is unparalleled, and

Who has given the supreme teaching that

Emptiness, dependent origination and

The middle path have the same meaning.

(Tsong Khapa. Ocean of Reasoning. trang 505)

______________________________________________

4. Duyên khởi là gì?

Ngài Nguyệt Xứng trong “ Bản diễn giải Bốn trăm bài tụng của Thánh Thiên Đề bà” / “Commentary on Aryadeva’s Four Hundred ” viết

<< Hỏi: Ngài đề nghị học thuyết gì vậy?

Trả lời: Tôi đề nghị học thuyết duyên khởi.

Hỏi: Vậy thì, ý nghĩa của duyên khởi là gì?

Trả lời: Duyên khởi có nghĩa là chẳng có hiện hữu có tự tính. Nó có nghĩa là sự sinh khởi của những hiệu quả mà chúng có một bản chất giống như bản chất của những huyễn tượng, những ảo ảnh sóng nắng, những phản chiếu, những thành phố huyễn thuật của những kẻ sống bằng mùi hương (càn thát bà), những hoá hiện, và những chiêm bao. Nó nghĩa là tính không và vô ngã. ”

(Jeffrey Hopkins. Meditation on Emptiness. p. 674)>>

_________________________________________________

5. Ngài Tsong Khapa giảng

< Làm thế nào để diễn dịch rằng duyên khởi cách tuyệt với tám cực đoan (diệt, sinh,…) ( free from eight extremes).

Trong chương XXVI, hai tiếp cận với cuộc đời được phân biệt rõ: vướng mắc rối bời trong sinh tử tương tục xuyên qua vô minh và giải thoát chính mình cách tuyệt với sinh tử tương tục xuyên qua xoá bỏ vô minh.

Thế nên niết bàn và sinh tử tương tục, theo thứ tự, hiện hữu trong tính đức thấy hoặc không thấy như thị tính.

Bảy mươi bài tụng về tính không (Sunyatasaptati), tụng 64, ngài Long Thọ nói:

“Tuyên bố khẳng định sự-sự vật-vật sinh khởi do các nhân và các duyên

trong trạng thái thật

là cái mà đạo sư gọi “vô minh”

Mười hai chi duyên khởi phát sinh từ đó”. (64)

To posit things arisen through causes and conditions

As real

Is what the teacher calls “ ignorance”

The twelve limbs arise from that. (64)

Và trong “Bảo hành vương chính luận” (Ratnavali) :

Cũng giống như thế khi mê lầm